خوراک دام و طیور با توجه به اصلاح ژنتیک از لحاظ اقتصادی بسیار حائز اهمیت می‌باشد. خوراک طیور برای مرغ‌های گوشتی 80 درصد هزینه پرورش مرغ را شامل می‌شود فلذا لازم است که در تهیه و مصرف خوراک طیور برای مرغ‌ها دقت کافی را داشته‌باشیم که در این‌صورت هم مرغ باکیفیت‌تر خواهیم‌داشت و هم مدت زمان پرورش کاهش می‌یابد که در مدیریت گله بسیار موثر است.
در این مقاله قصد داریم اقلام تشکیل دهنده خوراک دام و طیور را به شما معرفی کنیم پس تا آخر مقاله با ما همراه باشید تا در این زمینه اطلاعات بیش‌تری کسب کنید.
اقلام تشکیل دهنده خوراک دام و طیور
از اقلام اساسی در جیره غذایی خوراک دام و طیور نیز می‌توان به ذرت اشاره کرد که در فرمول تغذیه تقریبا 67 درصد دان را تشکیل می‌دهد و بیشترین انرژی طیور از طریق ذرت تامین می‌شود. دومین قلم از مواد مصرفی در دان دام و طیور را سویا تشکیل می‌دهد که بیشترین هزینه را بر دوش مرغداران با توجه به نوسان قیمت در چند سال اخیر می‌گذارد. سویا عمدتا از کشورهای هند و مکزیک وارد کشورمان می‌شود به همین دلیل است که دستخوش تغییرات قیمت بسیار زیادی در سال‌های اخیر گردیده‌است.
ذرت و سویا اساسی‌ترین اقلام در سبد جیره خوراک دام و طیور هستند اما مکمل‌های آلی و معدنی که در جیره دان خوراک دام و طیور استفاده می‌شوند بر خلاف حجم کم از ارزش غذایی بالایی برخوردارند که از جمله آن‌ها می‌توان به متیونین (Methionine)، آرژنین (Arginine)، لیزین (Lysine)، کربنات کلسیم (caCO3) و اسید چرب (Fatty acid) اشاره کرد.
انواع مواد خوراکی دام و طیور
به‌طور کلی غذاهایی که دام و طیور استفاده می‌کنند، به دو دسته : الف) غذاهای آبدار ب) غذاهای کم آب تقسیم بندی می‌شوند.
الف) غذاهای آبدار
به غذاهایی می‌گویند که مقدار ماده خشک موجود در آن‌ها از 80 درصد کمتر است. منشا این غذاها یا گیاهی است یا حیوانی.
از غذاهای گیاهی می‌توان علوفه مرتع، علوفه سبز، سیلو، ریشه‌ها و غده‌ها را نام برد.
1. علوفه مرتع: غذای طبیعی حیوانات اهلی گیاهخوار است. گیاهان خانواده غلات و خاواده بقولات ز انواع مهم این گیاهان هستند. ارزش غذایی علفه، به نوع گیاه، سن، شرایط اقلیی و خوش خوراکی گیاه بستگی دارد. مطالعات نشان داده‌اند که مرتع تازه و غنی بیش از 3/1 احتیاجات ذایی گاوها را با حداقل هزینه تامین می‌کند. مرتع علاوه بر اینکه در تغذیه دام‌ها نقش مهمی دارد، از فرسایش خاک نیز جلوگیری می‌کند.
2. علوفه سبز (تازه): به‌طور کلی علوفه‌ای که ب‌طور سبز استاده می‌شود، به دو گروه خانواده بقولات (Legume) و خانواده گندمیان (Gramineae) تقسیم‌بندی می‌شود.
گیاهان خانواده بقولات از نظر پروتئین و عناصر معدنی غنی بوده و ارزش غذایی آن‌ها بالا می‌باشد. این ارزش غذایی با افزایش سن، نسبت به بقیه گیاهان کمتر کاهش می‌یابد. این گیاهان بسیار خوش خوراک بوده و دام‌ها نیز با میل و اشتهای فراوان از آن‌ها استفاده می‌کنند.
مهم‌ترین انواع گیاهان خانواده گندمیان که امکان دارد به‌صورت علوفه سبز استفاده شوند، عبارتند از: ذرت، ذرت خوشه‌ای، جو، گنم و چاودار. بیش‌تر این گیاهان به‌صورت سبز و کمتر به‌عنوان علف خشک استفاده می‌شوند. همچنین از آن‌ها به‌عنوان سیلو نیز استفاده می‌گردد. شاخ و برگ این گیاهان غنی از کربوهیدرات است ولی از لحاظ پروتئین فقیر هستند. در نتیجه بهتر است همراه یونجه یا سایر گیاهان خانواده بقولات توسط دام مصرف شوند.
3. ریشه‌ها و غده‌ها: شلغم، کلم، چغندر علوفه‌ای، هویج و... جزو این دسته از مواد هستند. چغندر قند یکی از مهم‌ترین محصولات ریشه‌ای است که اصولا برای اینکه قند آن را استخراج کنند، کشت شده و به شکل اولیه مورد استفاده دام قرار نمی‌گیرد. ولی به هر حال دو محصول فرعی آن که عبارتند از : تفاله چغندر قند و ملاس (مازد کارخانه‌های قندسازی) در خوراک دام بسیار اهمیت دارد. از محصولات غده‌ای دیگر می‌توانیم سیب زمینی را نام ببریم.
ب)غذاهای کم آب
شامل غذاهایی هستند که مقدار ماده خشک آن‌ها از 80 درصد بیش‌تر است. این غذاها برحسب میزان الیاف خام و انرژی موجود در آن‌ها به دو دسته: 1- علوفه خشک 2- مواد کنسانتره یا مواد متراکم تقسیم بندی می‌شوند.
1- علوفه خشک: برای اینکه علوفه سبز را بتوانند حفظ کنند، معمولا میزان رطوبت آن را کاهش می‌دهند. موفقیت در این کار تا زمان‌های قبل، کاملا به وجود هوای خوب و آفتابی بستگی داشت. اما ایجاد تکنیک‌های خشک کردن سریع علوفه در انبار، سبب بهتر شدن کارایی این عمل شده‌است. عوامل بسیاری ارزش غذایی علوفه خشک مانند یونجه خشک را تعیین می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: نوع گیاه، زمان برداشت علوفه و نحوه خشک کردن. هرچه جوانه و برگ گیاهان خشکی بیش‌تری داشته‌باشد، از ارزش غذایی بالاتری برخوردار است. زیرا میزان پروتئین این قسمت‌ها بیش‌تر از ساقه می‌باشد. علوفه خشک شده در آفتاب از نظر داشتن ویتامین D، نسبت به علوفه خشک شده در انبار و یا دستگاه‌های مکانیکی دارای ارزش بالاتری است.
ساقه باقیمانده گیاه بعد از خرمن کوبی و جدا کردن دانه را، کاه می‌نامند. به‌طور معمول از غلات و گیاهان تیره حبوبات، کاه به‌دست می‌آید. کاه غلات هم در تغذیه و هم در تهیه بستر دام کاربرد دارد. این ماده به‌دلیل کمبود پروتئین و دارا بودن مقدار زیاد سلولز (Cellulose) و لیگنین (Lignin) از ارزش غذای پایینی برخوردار است و فقط برای علوفه در تغذیه دام استفاده می‌شود. البته باید توجه کرد که کاه در جیره غذایی طیور مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
2- غذای متراکم یا کنسانتره: این مواد سلولز پایین و انرژی و پروتئین زیادی دارند. ذاهای کنسانتره به دو دسته خوراکهای متراکم انرژی زا و خوراکهای پروتئین زا تقسیم می‌شوند.
میزان پروتئین خوراکهای متراکم انرژی زا کمتر از 20 درصد می‌باشد و مقدار الیاف آن‌ها نیز از 18 درصد کمتر است. به‌طور کلی، خوراک‌هایی انرژی بالای تولید می‌کنند که چربی یا کربوهیدرات (Carbohydrate) آن‌ها زیاد باشد. غلات و فرآورده‌های فرعی، بیش‌تر خوراکهای انرژی زا را تشکیل می‌دهند. روغن‌ها و چربی‌ها نیز ازجمله خوراکی‌های پرانرژی هستند. ازجمله این خوراکی‌های متراکم انرژی زا می‌توان ذرت، گندم و جو را نام برد.
مهم‌ترین غله و بهترین خوراکی برای طیور، ذرت می‌باشد. ذرت دارای مقدار زیادی نشاسته و مقدار کمی فیبر است. به‌همین علت دارای قابلیت هضم بالا است. بیشترین مقدار انرژی در بین غلات، مربوط به ذرت است.
متداول‌ترین غله در جیره غذایی دام، جو می‌باشد. در طیور نیز دانه جو به‌صورت محدود استفاده می‌شود. وجود بتاگلوکان (Betaglucan) به‌عنوان مشکل اصلی جو محسوب می‌شود. آنزیم بتاگلوکاناز در پرندگان وجود ندارد در نتیجه این ماده در آن‌ها هضم نمی‌گردد.
یکی از منابع اصلی انرژی در جیره‌های طیور، گندم می‌باشد که در دام نیز استفاده می‌شود. در گندم، گلوتن وجود دارد که سبب ناراحتی گوارشی در نشخوارکنندگان می‌شود.
منابع تامین پروتئین را می‌توان به دو دسته 1- منابع پروتئین گیاهی 2- منابع پروتئین حیوانی تقسیم‌بندی کرد. ازجمله منابع پروتئین گیاهی می‌توان کنجاله را نام برد که پس از استخراج قسمت عمده روغن از دانه‌های روغنی به‌دست می‌آید و برای تغذیه دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد. کنجاله‌های دانه‌های روغنی سرشار از پروتئین هستند و به‌عنوان غذاهای پرارزش برای حیوانات محسوب می‌شوند.
منابع پروتئین حیوانی نسبت به منابع گیاهی دارای ترکیب اسیدآمینه مطلوبی هستند. ازجمله منابع پروتئین حیوانی که در تغذیه دام و طیور کاربرد دارد می‌توان پودر گوشت و پودر ماهی را نام برد.
نتیجه گیری
یکی از مهم‌ترین مواردی که در پرورش دام و طیور به آن دقت شود، تغذیه آن‌ها است. تغذیه دام از نظر فیزیولوژیکی و اقتصادی نقش مهمی را در پرورش آن‌ها دارد و بیش‌تر هزینه‌های مصرفی را شامل می‌شود.
